ท้าวสุทัศน์และพระนางประทุมเกสร ผู้ครองกรุงรัตนา มีพระโอรสสององค์ คือ พระอภัยมณีและศรีสุวรรณ ท้าวสุทัศน์ได้รับสั่งให้โอรสทั้งสองไปเรียนศิลปวิทยา โดยพระอภัยมณีได้เลือกเรียนวิชาเป่าปี่ ในขณะที่ศรีสุวรรณเลือกเรียนวิชากระบี่กระบอง เมื่อท้าวสุทัศน์ทราบเรื่อจึงขับไล่ทั้งสองออกจากพระนคร ทั้งสองคนจึงเดินทางมาถึงชายทะเลแห่งหนึ่ง ก็พบกับพราหมณ์สามคน ชื่อ โมรา สานน และวิเชียร โดยแต่ละคนต่างก็ทดลองอวดวิชากัน พระอภัยมณีจึงแสดงความสามารถในการเป่าปี่ให้ฟังจนทุกคนต่างหลับกันหมด โดยนางผีเสื้อสมุทรที่กำลังออกหากินได้ยินเสียงปี่ของพระอภัยมณีก็เกิดความรักจึงตรงเข้าอุ้มพาไปขังไว้ในถ้ำและอยู่กินกับนางผีเสื้อสมุทรจนมีบุตร คือ สินสมุทร ต่อมาพระอภัยมณีได้วางแผนหนีนางผีเสื้อสมุทรโดยขอความช่วยเหลือจากนางเงือกและสินสมุทรบุตรชายครึ่งมนุษย์และยักษ์ จนสามารถหนีไปยังเกาะแก้วพิสดารและอยู่กินกับนางเงือกจนมีบุตรคือ สุดสาคร